Jef Verheyen

Liturgie Colorée

Jef Verheyen verwees doorheen de jaren veel naar de concepten van monochromie, panchromie, achromie… Verheyen was er van overtuigd dat het niet Yves Klein was die de monochromie of achromie heeft geïntroduceerd maar Paul Klee reeds 25 jaar eerder, met zijn concept Schwarz Darstellen.  Het archief zit vol met kleurtheorieën en notities over kleurcontrasten, en hun “emotionele schokken”. De titel Liturgie Colorée - Agression Spatiale is bijzonder en vervat veel.

De diptiek is gemaakt in de Provence aan het begin van 1975 en werd dat jaar tweemaal tentoongesteld. Het was eerst te zien op de solotentoonstelling in Galerie média in Neuchâtel, maart-april 1975. Naar aanleiding van deze maakte Verheyen voorbereidende notities, en een deel ervan zijn zelfs gepubliceerd in de tentoonstellingscatalogus 7 Peintures (zie linked items). Interessant is op de laatste pagina Verheyens tekst Une liturgie de la couleur? die met deze titel letterlijk verwijst naar de diptiek. Op de voorlaatste pagina zijn dezelfde kleuren van ‘orora pink’, donker magenta, lichtblauw en donkerblauw uit de diptiek herkenbaar, merk ook het bijschrift dat deze schets “ook omgekeerd kan worden”, wat Verheyen effectief uitwerkte in de diptiek. (1)

Liturgie Colorée, maar ook Lux est Lex (223) gaan over het kleur- maar ook betekeniscontrast tussen blauw en rood -- tussen nacht en dag -- tussen water en vuur -- tussen hemel en aarde -- tussen koud en warm -- tussen rust en agressie -- tussen afnemen en toenemen (van licht). Een kleurtechnische vergelijking (onder andere tussen het rood en het blauw) werkte hij uit in zijn vroeg manifest Pour une peinture non plastique.

De kunsthistorische symboliek van de kleurenleer kan hier nog verder uitgediept worden, maar die schok tussen het aardse en het bovenaardse is ook iets waar Jean Fouquet op alludeerde in de rode en blauwe engelen van zijn Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen (ca. 1450) en we weten dat dit werk belangrijk was voor Verheyen, daar een reproductie ervan in zijn atelier aan de muur hing. 

Liturgie Colorée werd in juli-augustus1 975 ook door The Antwerp Gallery getoond in Lux est Lex, Abbaye Saint-Michel de Frigolet, Tarascon. In zijn notities ter voorbereiding hiervan schreef Verheyen over zijn voortschrijdend inzicht, het isolement en de verlichting die hij haast als liturgisch ervaarde. Hij schreef letterlijk:

Ma peinture est devenu une liturgie (see linked item Notebook 'Opgedragen in herinnering aan meester Carlo Van Den Bosch')

Er zitten in het archief veel kleurschetsen en ongepubliceerde notities, ook de schets van Lux est Lex uit de Vlaeykensgang catalogus van 1974.

Het tweede deel van de titel, Agression Spatiale, lijkt te appelleren aan het Spatialisme van Fontana, of de veel eerdere ‘spatiale kunst’ van Malevitch (die met deze term kwam aanzetten). Verheyen schreef in zijn essay Van A = A tot Panta Rei (1962): Fontana en zijn spatialisme boorde door de dimensies, de ontzaglijke ruimten werden bewust. Zijn vijfde dimensie brak de grenzen, hij opende de weg naar de oneindigheid. Het bewuste “de mens als leegte in het volle” werd door Fontana tot synthese. Het verlies der zwaartekracht, het later(n) opheffen der kontrasten, het terugbrengen van de schilderkunst tot haar essentieel verschijnsel, brachten de nieuwe dimensie: de kleurkracht.

Het essay Bij een kleurtest (1965) begint met het citaat van Maurice Merleau-Ponty. Verheyen nam hiervoor binnen zijn netwerk talrijke enquêtes af over de associaties van monochrome kleuren.

 

[ENG versie tbc]